ul. Jaskółcza 39 85-308 Bydgoszcz

52 373 43 33 matkakosciola@op.pl

Sakrament pokuty i pojednania

Podstawy biblijne

Jezus swoją publiczną działalność rozpoczął od wzywania do nawrócenia: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1,15). Z Jego misją związane było także odpuszczenie grzechów: „Twoje grzechy są odpuszczone” (Mk 2,5; por.Mt 4,17; Łk 7,48). W licznych przypowieściach nauczał, że Bóg jest miłosierny i przebacza człowiekowi jego grzechy (por.Łk 15,4-7;15,8-10;15,11-32). Sam mówił o sobie, że przyszedł, aby wzywać grzeszników do nawrócenia (por.Łk 5,32; Mt 9,12-13). Wymagał przy tym wewnętrznej przemiany, a nie tylko zewnętrznych praktyk (por.Mt 6,16-18), oraz ostrzegał tych, którzy nie podejmowali pokuty i nie zmieniali swego postępowania (por.Łk 13,5). Wzywanie do pokuty należało także do ważnych zadań Apostołów już w czasie Jego ziemskiego życia: „Oni więc wyszli u wzywali do nawrócenia” (Mk 6,12).
Po swoim zmartwychwstaniu Jezus przekazał władzę odpuszczenia grzechów Apostołom: „Weźmijcie Ducha Świętego. Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20,22-23). Od Niego Kościół otrzymał „posługę jednania” (2 Kor 5,18), czyli władzę odpuszczania i zatrzymywania grzechów.

Znaczenie i skutki sakramentu pokuty i pojednania

We współczesnym nauczaniu Kościoła sakrament pokuty ukazywany jest na tle dziejów zbawienia. Pojednanie grzesznej ludzkości z Bogiem jest bowiem centralnym wydarzeniem historii zbawienia. Bóg pierwszy wychodzi z inicjatywą zbawienia już w Starym Testamencie i dokonuje go ostatecznie i raz na zawsze za pośrednictwem swojego Syna przez Jego śmierć i zmartwychwstanie: Chrystus „umarł za nasze grzechy i zmartwychwstał dla naszego usprawiedliwienia” (Rz 4,25). Także Duch Święty ma swój udział w dziele pojednania grzeszników (por.J 20,19-23). Łaska pojednania jest udzielana mocą Ducha Świętego (por.słowa absolucji).
Pierwsze zwycięstwo nad grzechem dokonuje się w człowieku w sakramencie chrztu (por.Rz 6,4.10). Chrzest jest więc pierwszym i prawdziwym pojednaniem grzesznika z Bogiem, które staje się równocześnie podstawą każdego następnego powrotu do Boga (po grzechu ciężkim) i fundamentem odpuszczenia grzechów w sakramencie pokuty i pojednania. Sakrament ten bowiem przywraca człowiekowi utraconą przez grzech ciężki i łaskę życia Bożego otrzymaną po raz pierwszy na chrzcie. Dlatego Ojcowie Kościoła nazywali go także „drugim chrztem” lub „drugą pokutą”. Obecnie sakrament ten nazywa się także sakramentem „pokuty i pojednania”. Nazwa ta ma swoje uzasadnienie w Piśmie świętym i Tradycji Kościoła. Według Biblii pojednanie jest dziełem Boga, który łączy ludzi między sobą i z Nim samym przez pośrednictwo Jezusa Chrystusa (por.Ef 2,14-16; Kol 1,20; Rz 5,10). Tę posługę jednania zlecił z kolei Chrystus swojemu Kościołowi: „Wszystko zaś pochodzi od Boga, który pojednał nas ze sobą przez Chrystusa i zlecił nam posługę pojednania. Albowiem w Chrystusie Bóg pojednał ze sobą świat, nie poczytując ludziom ich grzechów, nam zaś przekazując naukę pojednania” (2 Kor 5,18-19). Tak więc nazwa „pojednanie” lepiej wyraża samą istotę sakramentu przebaczenia grzechów, która jest darem miłosiernego Boga dla upadłego po chrzcie człowieka, jest ponownym uświęceniem. Nazwa „pokuta” natomiast nawiązuje do czynów penitenta, które są nieodzowne do tego, aby nastąpiło pojednanie z Bogiem i Kościołem. Określenie tego sakramentu nazwą „sakrament pokuty i pojednania” oznacza więc, że to, co stanowi jego istotę: penitent, który odpowiada na Boże wezwanie do nawrócenia, czyni pokutę, a Bóg w swojej dobroci i miłosierdziu przebacza mu grzechy, przywraca godność swojego dziecka, czyli dokonuje ponownego pojednania ze sobą i społecznością Kościoła.
Sakrament pokuty i pojednania jest konieczny jedynie dla tych chrześcijan, którzy przez grzech ciężki zerwali więzy przyjaźni z Bogiem. Wszystkim innym jest zalecane, gdyż „daje siłę w słabościach i pomaga w pełni żyć wolnością dzieci Bożych” (OP 7). Dlatego Kościół zaleca częste i pozbawione rutyny przystępowanie do tego sakramentu, aby nieustannie doskonalić w sobie łaskę chrztu, zwalczać swoje wady i grzechy powszednie, ale także otwierać się na działanie Ducha Świętego, który pobudza do gorliwej praktyki miłości chrześcijańskiej.

Aby należycie i owocnie przyjąć sakrament pokuty i pojednania, należy spełnić następujące warunki:

1) Poznać i ocenić swoje życie w świetle wiary, analizując swoje myśli, słowa i postępowanie, a także zaniedbania. Celowi temu służy rachunek sumienia.
2) Najważniejszym aktem penitenta jest żal za grzechy, bez którego nie ma odpuszczenia i pojednania z Bogiem. Motywem żalu winna być miłość do Boga; taki żal nazywa się doskonałym i określa się go jako „boleść duszy i wstręt do popełnionego grzechu z mocnym postanowieniem nie grzeszenia w przyszłości”. Żal doskonały gładzi grzechy powszednie, daje także odpuszczenie grzechów ciężkich, jeśli połączony jest z pragnieniem przyjęcia sakramentu pokuty i pojednania. Żal niedoskonały jest wtedy, gdy rodzi się z lęku przed potępieniem wiecznym i innymi karami. Prawdziwy żal za grzechy kończy się zawsze szczerym postanowieniem poprawy.
3) Wyznanie grzechów jest istotą i konieczna częścią sakramentu, przez które grzesznik poddaje się osądowi miłosiernego Boga i Kościoła: „Spowiedź wymaga od penitenta woli otwarcia swojego serca przed sługą Bożym, od spowiednika zaś duchowej umiejętności sądzenia, dzięki której działając w imieniu Chrystusa, na podstawie władzy kluczy odpuszcza lub zatrzymuje grzechy” (OP 6). Istnieje obowiązek wyznania wszystkich grzechów ciężkich z uwzględnieniem okoliczności i liczby. Spowiedź z grzechów powszednich jest pożyteczna i stanowi pomoc w kształtowaniu sumienia i formacji duchowej.
4) Zadośćuczynienie Bogu i bliźnim jest wyrazem prawdziwości nawrócenia, żalu i właściwie pojętej pokuty. Jego najbardziej istotnym przejawem jest poprawa życia i naprawa szkód i zgorszenia spowodowanych przez grzechy. Sposób zadośćuczynienia może być różny, powinien jednak odpowiadać ciężkości i rodzajom popełnionych grzechów, aby pełnić jednocześnie funkcję lekarstwa chroniącego przed następnymi grzechami i prowadzić przez to do odnowy życia. Najczęściej zadośćuczynienie polega na modlitwie, wyrzeczeniu (umartwieniu), służbie bliźnim przez czyny miłosierdzia.
5) Rozgrzeszenie, czyli absolucja, jest widzialnym znakiem odpuszczenia grzechów i pojednania udzielonego przez Boga grzesznikowi. Do ważnego odpuszczenia grzechów wymaga się, aby spowiednik oprócz władzy wynikającej ze święceń kapłańskich miał upoważnienie do jej wykonywania w odniesieniu do wiernych, którym udziela rozgrzeszenia (por.KPK kan.966 §1). Jedynie w niebezpieczeństwie śmierci grożącej penitentowi może go rozgrzeszyć każdy kapłan, chociaż nie ma upoważnienia do spowiadania (KPK kan.976).

Sakrament pokuty i pojednania jest jednym ze sposobów oczyszczającego działania Kościoła, stanowiąc jednocześnie jego najdoskonalszą formę (sakrament!).

Oczyszczenie z grzechów dokonuje się także przez post, jałmużnę, modlitwę (por.Mt 6,1-18), głoszenie słowa Bożego, nabożeństwa pokutne, Modlitwę Pańską, gesty pojednania, upomnienie braterskie, przyznanie się do winy, ascezę, czynną miłość bliźniego, uczynki miłosierne (por.OP 4). Różne formy pokuty powinny prowadzić do Eucharystii, która jest „ofiarą naszego pojednania”. Msza św. ma moc gładzenia grzechów powszednich i broni od popadnięcia w grzechy ciężkie. Ma to miejsce przede wszystkim dzięki pokutnym częściom liturgii mszalnej: akt pokuty, liturgia słowa Bożego, Modlitwa Pańska, „Baranku Boży”, „Panie nie jestem godzien”…
Wszystkie formy chrześcijańskiej pokuty powinny rodzić się z wiary, nadziei i miłości. W zasadzie mają zawsze te same elementy składowe: świadomość popełnionego grzechu i przyznanie się do winy, żal za grzechy (także zaniedbania) i ich wyznanie (indywidualne lub tylko ogólne) połączone z wolą zmiany życia i gotowością zadośćuczynienia, przyjęcie daru przebaczenia i wdzięczność Bogu za Jego pojednanie.
Skutki sakramentu pokuty i pojednania określa krótko Rytuał w następujący sposób: „Przez sakrament pokuty Ojciec przyjmuje syna, który od Niego wraca, Chrystus bierze na ramiona zgubioną owcę i odnosi do owczarni, a Duch Święty na nowo uświęca swoją świątynię albo pełniej w niej zamieszkuje. Ukazuje się to przez odnowione lub gorliwsze uczestnictwo w uczcie Pańskiej, którą Kościół z radością sprawuje po powrocie syna wracającego z daleka” (OP 6d).