Wśród sakramentów świętych szczególne miejsce zajmuje Eucharystia, czyli Msza Św. Jej wyjątkowe znaczenie wynika stąd, że Chrystus utrwalił w niej zbawczą Ofiarę Krzyża i polecił swojemu Kościołowi, aby ją ponawiał w sposób sakramentalny, jako Pamiątkę Jego męki, śmierci i zmartwychwstania, sakrament miłosierdzia i znak jedności (KL 47). Eucharystia jest zawsze i nierozdzielnie Pamiątką Ostatniej Wieczerzy, Ofiarą Nowego Przymierza oraz świętą ucztą ofiarną, na którą Chrystus zmartwychwstały zaprasza swoich wiernych, aby ich karmić swoim ciałem i przez to jednoczyć się z nimi i wiernych jednoczyć między sobą.
Wszystkie sakramenty święte czerpią swoją moc z tajemnicy odkupienia (misterium paschalnego), które uobecnia się w całej pełni i najdoskonalej w Eucharystii. Dlatego są one skierowane ku Eucharystii, z wyjątkiem sakramentu pokuty i pojednania, przyjmowane w czasie jej sprawowania (DK 5). W sakramentach Chrystus działa swoją mocą, natomiast w Eucharystii jest na różne sposoby obecny: w osobie kapłana, w słowie Bożym, w zgromadzeniu wiernych i pod postaciami eucharystycznymi (por.KL 7). Prawdziwa, rzeczywista i substancjalna obecność Chrystusa w Eucharystii pod postacią chleba jest także sakramentem stałym, przechowywanym po Mszy Św. celem udzielenia Komunii Św. chorym i dla adoracji.
Według nauczania Kościoła Eucharystia jest źródłem i zarazem szczytem całego życia chrześcijańskiego oraz stanowi ośrodek życia działalności Kościoła tak powszechnego, jak i kościoła lokalnego (KK 11; WOMR 1). Potwierdza to cała Tradycja Kościoła już od czasów apostolskich (por.Dz 2,42). Dniem Eucharystii była zawsze niedziela jako „dzień Pański” (Ap 1,10), dzień gromadzenia się wiernych na sprawowaniu „Pamiątki Pana”. Dlatego niedzielna Eucharystia stanowi najbardziej charakterystyczny przejaw życia chrześcijańskiego i służy budowaniu miejscowej wspólnoty wiernych (por.KL 106). W Eucharystii zawiera się całe duchowe dobro Kościoła, sam Chrystus jako nasza Pascha i chleb żywy dający życie ludziom, ale też zapraszający do współofiary z Nim samych siebie. Dlatego Eucharystia zajmuje najważniejsze miejsce w całej działalności Kościoła, stanowi „źródło i szczyt ewangelizacji”, do niej prowadzi stopniowo katechumenów, a już ochrzczonych i bierzmowanych doskonale łączy z Chrystusem i Kościołem (por.DK 5). W Eucharystii „osiąga punkt szczytowy zarówno działanie Boga uświęcające świat w Chrystusie, jak i kult, który ludzie składają Ojcu, uwielbiając Go przez Chrystusa, Syna Bożego” (WOMR1; por.KL 10). Tak pojmowana Eucharystia jest zawsze czynnością Chrystusa i Kościoła, w której liturgia słowa i liturgia eucharystyczna stanowią jeden akt kultu.
Podstawy biblijne
Znaczenie Paschy Izraela. Biblijnych źródeł Eucharystii należy szukać w Starym Testamencie. Wskazuje na to postępowanie samego Chrystusa w czasie Ostatniej Wieczerzy. Jego słowa i czyny miały wyraźne odniesienie do tego, co było istotne w dziejach ludu wybranego – Przymierze Boga ze swoim ludem. Eucharystia jest Ofiarą Nowego Przymierza we krwi Chrystusa, ale też w niej dokonuje się odnowienie przymierza z ludźmi, wyrażające się w coraz doskonalszej miłości Chrystusa (por.KL 10).
Opis zawarcia Przymierza Boga z Izraelem zawiera Księga Wyjścia (24,1-11). W czasie zawierania Przymierza istotną rolę spełniają trzy elementy: słowo Boże, które lud przyjmuje z wiarą i wyraża gotowość jego wiernego zachowywania; pokropienie ludu krwią na znak przypieczętowania Przymierza i wejścia w „pokrewieństwo” z Bogiem, a przez to stworzenie jednej rodziny, wspólnoty narodu wybranego; uczta ofiarna wyrażająca zjednoczenie z Bogiem i między sobą.
Przypomnieniem Przymierza z Bogiem oraz licznych Jego cudownych interwencji w dziejach Izraela, dziękczynieniem za nie, a także odnowieniem Przymierza były doroczne uroczystości paschalne (Pascha), które obchodzono w Jerozolimie po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Zrozumienie chrześcijańskiej Eucharystii wymaga poznania przebiegu i znaczenia Paschy Izraela. Miała ona charakter pamiątki, ofiary (baranek paschalny) i uczty w sprawowanej w duchu dziękczynienia Bogu za Jego liczne zbawcze dzieła w historii Izraela. Chrystus świętował Paschę i podczas swej ostatniej Paschy ustanowił nową pamiątkę, ofiarę i ucztę Nowego Przymierza, czyli Eucharystię.
Także mszalna liturgia słowa nawiązuje do powszechnie praktykowanych przez Żydów nabożeństw synagogalnych. Składały się one z czytania prawa i pism Proroków, śpiewu Psalmów i modlitw dziękczynnych. Miały one na celu wspomnienie wielkich dzieł Bożych dokonanych w historii Izraela, wdzięczność za nie, wychwalanie Go za dawne i wciąż dokonujące się Jego działanie (por.Ne 9,1-5). Czytanie i rozważanie słowa Bożego tworzyło wspólnotę, stałą pamięć o tym, co Bóg uczynił dla swego ludu, i przez to było wezwaniem do wierności zawartemu z Nim Przymierzu. Nabożeństwo synagogalne miało więc związek z uroczystością Paschy.
Biblijne opisy ustanowienia Eucharystii.
Cztery opisy ustanowienia Eucharystii zawarte w Nowym Testamencie świadczą, że dokonało się to podczas Ostatniej Wieczerzy, która miała charakter uczty paschalnej (por.Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19-20; 1 Kor 11,23-25). Chrystus nadał jej jednak nowy sens głównie przez dwie czynności (występujące także w tradycji żydowskiej): łamanie chleba mające miejsce na początku uczty, dzięki słowom Chrystusa: „To jest Ciało moje”, stanowiło pierwszą konsekrację chleba, czyli jego przemianę w Ciało Chrystusa; z obrzędem „po wieczerzy” podczas błogosławieństwa kielicha (kielich błogosławieństwa) związał Chrystus przemianę wina w Jego Krew Nowego i wiecznego Przymierza przelaną na odpuszczenie grzechów. Spożywanie Jego Ciała i picie Jego Krwi stało się odtąd znakiem uczestnictwa w całym dziele zbawczym Chrystusa, w Jego męce, śmierci i zmartwychwstaniu. W czasie Ostatniej Wieczerzy Apostołowie otrzymali od Chrystusa polecenie: „To czyńcie na moją pamiątkę”. Wypełniając je, uobecniali ofiarę Nowego Przymierza dziękując za dzieło odkupienia i rozdzielali wierzącym chleb eucharystyczny na znak zjednoczenia (komunia) z Bogiem i między sobą.
Poza relacją św.Pawła w 1 Kor 11 nie ma dokładnych opisów sprawowania Eucharystii w czasach apostolskich. Jednak jest rzeczą niewątpliwą, że poza liturgią słowa obrzędy mszalne koncentrowały się wokół następujących czynności i słów Chrystusa z Ostatniej Wieczerzy:
– „wziął chleb…wziął kielich…” – odpowiada temu liturgia przygotowania darów ofiarnych;
– „odmówił modlitwę dziękczynną…odmówił błogosławieństwo…” – odnosi się do najważniejszej części liturgii mszalnej, zwanej modlitwą eucharystyczną, w czasie której mocą słów Chrystusa i mocą Ducha Świętego dokonuje się konsekracja (przeistoczenie) chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa; – „łamał…” – łamany chleb przeznaczony jest nie tylko do spożywania, lecz przyjmowania cząstki z jednego chleba oznacza jedność z Bogiem i braćmi; – „dawał…rozdawał…” – z tych słów i czynności Chrystusa pochodzi Komunia Św. jako udział w uczcie ofiarnej.
Z tekstów biblijnych wynika, że Eucharystii przewodniczyli Apostołowie lub ustanowieni przez nich biskupi.
Z teologii Eucharystii.
– Eucharystia jest Ofiarą Chrystusa i Kościoła.
– Eucharystia jest Pamiątką.
– Eucharystia jest dziękczynieniem.
– Eucharystia jest ucztą.
– Eucharystia jest sakramentem jedności.
– Eucharystia jako sakrament stały.
Wyjątkowe znaczenie Eucharystii jako sakramentu polega również na tym, że ma on trwały charakter, tzn. Chrystus jest w nim obecny pod postaciami chleba i wina, nie tylko w czasie celebracji Mszy Św., ale także po jej zakończeniu. Dlatego Kościół przechowuje święte postacie (ze względów praktycznych tylko chleb) i oddaje im cześć należną samemu Bogu.
Głównym i pierwszorzędnym celem przechowywania Eucharystii jest Komunia Św. umierających czyli wiatyk; natomiast drugorzędnym – udzielanie Komunii Św. poza Mszą Św. oraz adoracja Najświętszego Sakramentu (EM 49). Adoracjo oraz wszelkim zewnętrznym przejawom czci Najświętszego Sakramentu powinna towarzyszyć zawsze świadomość, że Eucharystia jest przede wszystkim ofiarą i pokarmem duchowym (ucztą ofiarną), oraz że obecność Chrystusa pod postacią chleba „wypływa z ofiary i ma jednocześnie na uwadze Komunię Św. sakramentalną i duchową” (EM 50). W ten sposób podkreśla się jedność tajemnicy obecności, której pełnia wyraża się w ofierze i uczcie ofiarnej (Komunia Św.).
Eucharystię przechowuje się w tabernakulum, które – jeśli to możliwe – powinno być umieszczone „w kaplicy odpowiedniej dla prywatnej adoracjo i modlitwy wiernych” (EM 53; WOMR 276) lub w innej części kościoła, np. w prezbiterium lub nawie bocznej, nigdy jednak na ołtarzu, na którym sprawuje się Mszę Św. Obecność Najświętszego Sakramentu w tabernakulum powinna być zaznaczona święcącą się lampką (tzw.wieczna lampka – EM 57).
Jeśli Komunii udziela się poza Mszą Św., obrzęd powinien zawierać przynajmniej krótką liturgię słowa Bożego.
Najważniejszymi formami kultu publicznego Najświętszego Sakramentu są: procesje eucharystyczne (EM 59), wystawienie trwające krócej lub dłużej (Em 60), błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem (EM 62) oraz kongresy eucharystyczne – światowe, krajowe lub diecezjalne (EM 67).
Formy sprawowania Eucharystii
1.Msza Św. z ludem.
2.Msza Św. koncelebrowana.
Jeśli Mszę Św. sprawuje kilku prezbiterów lub prezbiterzy pod przewodnictwem biskupa, taką celebrację Eucharystii nazywa się koncelebrą. Stosuje się ją zawsze w czasie święceń biskupich i święceń prezbiterów oraz w Wielki Czwartek (Msza Św. krzyżma). Kościół zaleca msze koncelebrowane zawsze wtedy, gdy jest wielu prezbiterów, którzy pragną sprawować Eucharystię, a dobro wiernych nie wymaga, aby celebrowali pojedynczo (EM 47; WOMR 153).
Msza Św. koncelebrowana ukazuje: jedność ofiary Chrystusa – wiele mszy świętych uobecnia zawsze jedną ofiarę krzyżową; jedność kapłaństwa – chociaż jest wielu kapłanów sprawujących mszę, są oni tylko sługami Chrystusa jedynego Kapłana, który przez nich wypełnia swą funkcję kapłańską; jedność całego ludu Bożego złożonego z hierarchii i wiernych wspólnie działających w jednej czynności liturgicznej (EM 47; WOMR 153). Koncelebra jest więc znakiem ukazującym jedność kapłaństwa i jedność Kościoła w czasie składania jedynej Ofiary Chrystusa.
Szczególne znaczenie ma koncelebra prezbiterów ze swoim biskupem. Wyraża ona jedność kapłaństwa służebnego i jedność Kościoła diecezjalnego, którego widzialną głową jest biskup należący do kolegium biskupów złączonych z następcą św.Piotra (por.KL 41-42; KK 26; WOMR 157). Dla podkreślenia tej jedności z biskupem prawo kościelne zezwala prezbiterom nawet powtórnie celebrowanie Eucharystii tego samego dnia (binacja), jeśli wymaga tego dobro wiernych (WOMR 158). Kierowanie koncelebrą w diecezji należy do biskupa.
Msza koncelebrowana jest jedną z form mszy z ludem. Odnoszą się do niej te same zasady, które obowiązują we mszach z udziałem wiernych. W pewnych okolicznościach może być również koncelebra bez udziału ludu. W mszy koncelebrowanej jeden z kapłanów (lub biskup) spełnia funkcję przewodniczącego, pozostali zaś wykonują przewidziane dla nich części liturgii eucharystycznej i przyjmują Komunię Św. pod dwiema postaciami. Jeśli w koncelebrze nie bierze udziału diakon ani inni posługujący, ich funkcję wypełnią koncelebransi, dzieląc je między sobą. Koncelebra wyraża również i umacnia więzy jedności i braterstwa między prezbiterami (KK 28; DK 8; EM 47).
